CA DAO TỤC NGỮ VỀ LỜI CHÀO
- Lời chào cao hơn mâm cỗ
Chào thời chào mẹ chào cha,
Chào ông bưng quả, chào bà mai dong.
Dao năng liếc thì sắc,
Người năng chào thì quen.
Một chào, hai dạ, ba thưa
Tưởng chừng là dễ, mấy ai tận tường
Ra đường hỏi già, về nhà hỏi trẻ
Làm người chữ "Lễ"đứng đầu
Kế đến chữ "Nghĩa" ngàn sau để đời
Gió nồm là gió nồm nam
Trách người bạc nghĩa đi ngang không chào
Hay ăn của nào chào của ấy
Lạ lùng tôi mới tới đây
Xem trăng chưa tỏ, nhìn mây chưa tường.
Mở lời chào hết quý nương,
Quý nương là các chị, còn khách qua đường là tôi.
Một tiếng chào cao hơn mâm cỗ,
Khuyên anh đừng bỏ dở lời xưa.
Ông bảy mươi phải chào ông bảy mốt
Lời nói ngọt như rót vào tai
Trăm năm ai chớ phụ ai
Chỉ thêu nên gấm sắt mài nên kim
Sừng sững mà đứng giữa nhà
Ai vào không hỏi, ai ra không chào
Tối trời không biết ai ai
Chào lên một tiếng để mai sẽ nhìn
Trầu têm cánh phượng, cau vừa chạm xong
Miếng trầu có bốn chữ tòng
Xin chàng cầm lấy vào trong thăm nhà.
Nào là chào mẹ chào cha
Cậu, cô, chú, bác mời ra xơi trầu.
Trách em một chữ vô nghi
Chào anh một tiếng mất đi đồng nào
Tui xin chào làng, chào xóm, chào họ, chào hàng.
Tui đây là kẻ qua đàng, thấy cái kiểng vui vào nhởi
Chớ tui không dám luận bàn văn-chương.
Anh chào bên nam thì mất lòng bên nữ
Anh chào quân tử bỏ bụng thuyền quyên
Cho anh chào chung một tiếng kẻo chào riêng khó chào.
BÀI HÁT CHIM VÀNH KHUYÊN
Sáng tác: Hoàng Vân.
Có con chim vành khuyên nhỏ
Dáng trông thật ngoan ngoãn quá,
Gọi dạ, bảo vâng
Lễ phép ngoan nhất nhà.
Chim gặp bác chào mào, chào bác.
Chim gặp cô sơn ca, chào cô.
Chim gặp anh chích chòe, chào anh.
Chim gặp chị sáo nâu, chào chị.
Có con chim vành khuyên nhỏ
Sắc lông mượt như tơ óng
Gọn gàng, đẹp xinh
Cũng giống như chúng mình.
Ừ nhỉ!
http://baicadicungnamthang.net/bai-hat/chim-vanh-khuyen
THƠ VỀ CHÀO HỎI
Chào hỏi nói năng
Với mọi người
Biết chào hỏi
Mỗi khi nói
Biết dạ thưa
Không nói bừa
Không la hét
Khi ăn uống
Lúc vui chơi
Phải biết mời
Biết nhường nhịn.(Hoài Giang)
Lời chào buổi sáng
Trước khi đến lớp
Bé đến bên ông
Thỏ thẻ miệng xinh
Cháu chào ông ạ!
Bé lại gần bà
Khoanh tay lễ phép
Cháu chào bà thương
Để cháu đến trường.
Con chào bố nhé
Con chào mẹ yêu
Con đi mẫu giáo
Chiều con lại về.
Con chào cô giáo
Chào các bạn thân
Cô giáo ân cần
Khen con ngoan quá.
(Phạm Lộc)
Văn hóa ứng xử - Đôi điều suy nghĩ
Nhân loại coi trọng ứng xử như một tiêu chuẩn khẳng định kiến thức. Khi một hoa hậu được mọi người tôn vinh, ngoài những tiêu chí về sắc đẹp, gương mặt, hình thể, thì kết quả của phần thi ứng xử luôn tạo nên sức nặng quan trọng để giành chiến thắng. Nói rộng hơn, cách ứng xử là nền tảng văn hóa, là vẻ đẹp cao sang của tâm hồn, muốn có được đòi hỏi phải có sự uyên bác cùng với bản lĩnh và tài năng. Muốn giàu có thể chỉ vài năm, nhưng để có nếp sống hay cách ứng xử có văn hóa có thể phải trải nhiều thập kỷ học hành và tiếp thu nghiêm chỉnh.
Ai cũng muốn mình đối đáp thông minh, ứng xử khéo léo, lịch thiệp. Nhưng trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta vẫn luôn phải nghe những lời tục tĩu, thô lỗ, vẫn gặp không ít kẻ ngụy biện để che đậy thói hư, tật xấu của mình. Có một chuyên gia nhận định rằng: "Những kẻ trộm cắp không hề có khái niệm về sự xấu hổ và không hề đọc sách. Những gã ăn nói lỗ mãng, đánh chửi vợ con, ứng xử thô thiển cũng rất ít đọc sách. Họ không có lòng tự trọng nên cũng không biết tôn trọng người khác, kể cả những người thân yêu của họ!". Nhận định trên của vị chuyên gia không hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp, nhưng điều mà tôi tâm đắc nhất chính là nhận xét của ông ta: "những kẻ không có lòng tự trọng nên cũng không biết tôn trọng người khác". Thiết nghĩ, muốn được mọi người tôn trọng, trước hết phải biết tôn trọng mình, sau đó phải biết tôn trọng người khác. Đã có một sự thật là không thiếu người có bằng cấp cao nhưng sự hiểu biết về nhiều lĩnh vực xã hội, thậm chí ngay lĩnh vực chuyên môn làm nên tấm bằng cũng chưa phải đã sâu sắc, thuyết phục được đồng nghiệp. Ngược lại, nhiều người chẳng có bằng cấp gì mà thông thái, sâu sắc khiến mọi người phải nể phục.
Sống giữa cộng đồng dân cư, tôi nhận ra một điều có khi thường ngày ít ai để ý: Văn hóa không phải là một vấn đề cao xa, mà từ trong cách ứng xử tử tế với nhau trong cuộc sống đời thường. Văn hóa có những cấp độ khác nhau, có lĩnh vực đòi hỏi trình độ "hàn lâm, cao sang quyền quý", nhưng nói chung tính văn hóa bắt đầu từ lòng chân thành đối với nhau, giản dị, trung thực và thấm đẫm tình người. Chẳng hạn như đến ngày sinh nhật của người bạn thân nên có một lời chúc tốt đẹp, một giỏ hoa đẹp để tặng, một món quà lưu niệm nhỏ thay lời chúc mừng, thế mà đã có mấy ai nhớ đến? Một cuộc viếng thăm không được hẹn trước vào cuối giờ tan ca, khi gia chủ đã mệt nhừ người, có nên chăng? Ngay cả việc nhỏ như cách gọi, cách trả lời điện thoại sao cho có văn hóa mà không phải ai cũng biết. Cách gọi, cách trả lời điện thoại cộc lốc không một lời thưa gửi, tạo sự bực bội khó chịu cho người nghe không còn là chuyện cá biệt. Lại có người nói năng quá lời, nói nhiều, nói dai đến mức không cần biết người nghe có muốn nghe hay không. Hút thuốc lá trong phòng làm việc, trên toa xe, trong rạp hát, nơi công cộng như chốn không người, bất chấp lời phàn nàn, sự khó chịu của những người xung quanh. Chúng ta hiện nay đang đau đầu, khó chịu về những cử chỉ bất lịch sự diễn ra xung quanh ta, đặc biệt ở lớp trẻ mới lớn, lớp người đang chịu ảnh hưởng nhiều của mặt trái của cơ chế thị trường, chạy theo lối sống ích kỷ, vụ lợi, chủ nghĩa cá nhân mà quên đi lẽ sống cao đẹp "mình vì mọi người" mà ông cha ta bao đời để lại. Bây giờ không hiếm trường hợp gặp người già đến nhà, con cái không chào, lên xe buýt, thanh niên tranh chỗ ngồi, không nhường cho người già, phụ nữ có con nhỏ. Nói tục, chửi bậy, chửi thề trước đông người cũng là những biểu hiện không có văn hóa. Những kẻ bất lịch sự không chỉ thể hiện họ không tôn trọng người khác mà chính họ thiếu lòng tự trọng, đã nêu ra một hình ảnh xấu về bản thân trước mặt người khác. Những cách hành xử như vừa nêu là những biểu hiện rất thiếu văn hóa, không thể chấp nhận trong giao tiếp xã hội.
Lấy ví dụ về lời chào hỏi khi gặp gỡ người quen, chúng ta chào chứng tỏ mình đã nhận ra họ, kèm theo lời chào có thể là cái bắt tay, mỉm cười hay theo phong tục Châu Âu, có thể ôm hôn nếu hai bên tình cảm gắn bó, thân mật. Lời chào hỏi liên quan đến những quy ước nhất định, chịu ảnh hưởng của những đặc điểm văn hóa dân tộc, đặc biệt có liên quan đến địa vị xã hội của hai người. Nó được thể hiện như sau: theo tuổi tác người trẻ chào người già trước, theo địa vị xã hội người có địa vị thấp chào trước người có địa vị cao hơn, kết hợp hình thức chào với mức độ thân mật và gắn với đặc điểm văn hóa dân tộc: nắm tay nhau, bá vai, vỗ vai nhau, ôm hôn,... cũng như thời gian gặp gỡ, mới gặp hay lâu ngày rồi, với môi trường gặp gỡ ở ngoài phố, nơi công cộng hay tại gia đình, ở ngoài phố cần kín đáo hơn, ở gia đình thân mật, cởi mở hơn. Mục đích và ý nghĩa của lời chào hỏi chính là chúng ta tự đặt mình trong hệ thống của cách xử thế đã được quy định và được xã hội chấp thuận. Tục ngữ có câu: "Lời chào cao hơn mâm cỗ", vậy mà có những người quen biết nhau, khi ra đường gặp nhau cố tình làm ngơ để khỏi chào hỏi, có những thầy giáo, cô giáo, là những người được Đảng và Nhà nước ta giao trọng trách dạy dỗ học sinh những điều hay, lẽ phải để trở thành người tốt, người có ích cho xã hội, vậy mà ứng xử kém đến nỗi học sinh cúi đầu chào mà thầy giáo dửng dưng xem như không thấy, coi việc chào hỏi là nghĩa vụ của học sinh, còn mình là "bề trên" nên không cần chào lại. Đó là biểu hiện của bất lịch sự, ứng xử không có văn hóa. Phép lịch sự dạy chúng ta tôn trọng người khác, bất kể người đó có tuổi tác, địa vị xã hội, nghề nghiệp, giới tính, tài sản, cuộc sống riêng tư của họ như thế nào đi nữa. Đó chính là một nghệ thuật sống tế nhị và ứng xử có văn hoá.
Người cấp trên, người tài giỏi tỏ ra khiêm tốn với người chung quanh, với người cấp dưới, chủ động chào hỏi, chuyện trò với họ, chứng tỏ mình đánh giá cao họ. Nói đến đây, tôi lại nhớ đến 02 câu thơ của nhà thơ Hữu Thỉnh:
"Biển vẫn cậy mình dài rộng thế
Vắng cánh buồm một chút vội cô đơn"
Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương sáng về văn hóa ứng xử. Cảm hóa, khoan dung, độ lượng là một trong những đặc điểm trong văn hóa ứng xử của Người. Thái độ yêu thương, quý mến, trân trọng con người được coi là nét chủ đạo trong triết lý nhân văn cao cả của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đối với cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân, văn hóa ứng xử của Người vừa ân cần, niềm nở, vừa thân ái gần gũi, khi sai sót thì nhắc nhở nhẹ nhàng hoặc phê bình kịp thời, nghiêm khắc mà vẫn khoan dung, độ lượng, lay động, cảm hóa lòng người. Chính nhờ sự giản dị, tế nhị trong cách ứng xử đã làm cho tất cả mọi người, dù địa vị, thành phần xuất thân như thế nào chăng nữa, khi tiếp xúc với Người đều để lại trong lòng mình ấn tượng sâu sắc bằng sự nể trọng, chia sẻ, tôn vinh bởi sức cảm hóa cuốn hút từ chính đạo đức, nhân cách, phép ứng xử văn hóa của Người.
Sức lay động cảm hóa ở Chủ tịch Hồ Chí Minh có tiềm ẩn yếu tố khách quan, nhưng bên cạnh đó là yếu tố chủ quan được thể hiện trong văn hóa ứng xử của Người. Trong phép ứng xử, với sự tinh tế mẫn tiệp, Người đã cố gắng khỏa lấp các khoảng cách, đã đạt tới đỉnh điểm của mối tương đồng, đẩy xa những tính khác biệt để đạt được mục tiêu phù hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ thể, có lợi cho sự nghiệp chung. Bởi thế, Người đã quy tụ được các bậc sĩ phu yêu nước, những trí thức lớn rời bỏ cuộc sống vinh hoa phú quý để phục vụ đất nước. Người đã thuyết phục cụ Bùi Bằng Đoàn, nguyên Thượng thư Bộ Hình làm Trưởng ban Thường vụ Quốc hội; cụ Phan Kế Toại, nguyên Khâm sai Bắc Kỳ, làm Phó Thủ tướng. Lường trước những khó khăn của cuộc kháng chiến chống Pháp, Người đã thuyết phục một số nhà trí thức Việt kiều như: GS. Trần Đại Nghĩa, GS. Đặng Văn Ngữ... về nước phục vụ cho Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Người chỉ rõ: "Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn, thì một chút nước cũng tràn đầy, vì độ lượng của nó hẹp và nhỏ. Người mà tự kiêu, tự mãn cũng như cái chén, cái đĩa cạn". Người rất tin tưởng quý trọng nhân dân, nên trong giao tiếp ứng xử với dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở cán bộ: "Đối với tất cả mọi người trong các tầng lớp dân chúng, ta phải có một thái độ mềm dẻo, khôn khéo, biết nhân nhượng, biết trân trọng nhân cách của người ta". Riêng đối với những người lầm đường, lạc lối hay đã từng cộng tác với bên kia trận tuyến, Người yêu cầu: "Không nên đào bới những chuyện cũ ra làm án mới. Đối với những người không nguy hiểm lắm, thì nên dùng chính sách cảm hóa khoan dung".
Vị Chủ tịch nước còn vậy, thử hỏi sao mỗi người chúng ta không học tập được một phần nhỏ nào trong cách ứng xử và nhân cách của Người? Vì sao hồi xưa, xã hội ta còn nghèo, mức sống vật chất thấp mà con người thương yêu nhau, chia sẻ và cảm thông cho nhau. Khác với ngày nay, đời sống chung đã được cải thiện khá nhiều, nhưng phẩm chất đạo đức và lối sống của không ít người đã tha hóa, suy đồi dẫn đến nạn quan liêu, tham nhũng nặng nề đến nổi trở thành "quốc nạn". Mong rằng qua cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" mà Đảng và Nhà nước ta phát động và thực hiện, giá trị văn hóa ứng xử của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn sống mãi với thời gian, là hành trang quý giá để Đảng và Nhà nước ta vận dụng chủ trương mở cửa hội nhập, "Việt Nam muốn là bạn với tất cả các nước", để cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, nhất là thực hiện tự phê bình và phê bình, xây dựng văn hóa ứng xử được hiện thực hóa trong cuộc sống, để con người đối với nhau, với xã hội, với đất nước tốt hơn, tử tế hơn, công bằng hơn và chính trực hơn.
Ai cũng muốn mình đối đáp thông minh, ứng xử khéo léo, lịch thiệp. Nhưng trong cuộc sống hàng ngày, chúng ta vẫn luôn phải nghe những lời tục tĩu, thô lỗ, vẫn gặp không ít kẻ ngụy biện để che đậy thói hư, tật xấu của mình. Có một chuyên gia nhận định rằng: "Những kẻ trộm cắp không hề có khái niệm về sự xấu hổ và không hề đọc sách. Những gã ăn nói lỗ mãng, đánh chửi vợ con, ứng xử thô thiển cũng rất ít đọc sách. Họ không có lòng tự trọng nên cũng không biết tôn trọng người khác, kể cả những người thân yêu của họ!". Nhận định trên của vị chuyên gia không hoàn toàn đúng trong mọi trường hợp, nhưng điều mà tôi tâm đắc nhất chính là nhận xét của ông ta: "những kẻ không có lòng tự trọng nên cũng không biết tôn trọng người khác". Thiết nghĩ, muốn được mọi người tôn trọng, trước hết phải biết tôn trọng mình, sau đó phải biết tôn trọng người khác. Đã có một sự thật là không thiếu người có bằng cấp cao nhưng sự hiểu biết về nhiều lĩnh vực xã hội, thậm chí ngay lĩnh vực chuyên môn làm nên tấm bằng cũng chưa phải đã sâu sắc, thuyết phục được đồng nghiệp. Ngược lại, nhiều người chẳng có bằng cấp gì mà thông thái, sâu sắc khiến mọi người phải nể phục.
Sống giữa cộng đồng dân cư, tôi nhận ra một điều có khi thường ngày ít ai để ý: Văn hóa không phải là một vấn đề cao xa, mà từ trong cách ứng xử tử tế với nhau trong cuộc sống đời thường. Văn hóa có những cấp độ khác nhau, có lĩnh vực đòi hỏi trình độ "hàn lâm, cao sang quyền quý", nhưng nói chung tính văn hóa bắt đầu từ lòng chân thành đối với nhau, giản dị, trung thực và thấm đẫm tình người. Chẳng hạn như đến ngày sinh nhật của người bạn thân nên có một lời chúc tốt đẹp, một giỏ hoa đẹp để tặng, một món quà lưu niệm nhỏ thay lời chúc mừng, thế mà đã có mấy ai nhớ đến? Một cuộc viếng thăm không được hẹn trước vào cuối giờ tan ca, khi gia chủ đã mệt nhừ người, có nên chăng? Ngay cả việc nhỏ như cách gọi, cách trả lời điện thoại sao cho có văn hóa mà không phải ai cũng biết. Cách gọi, cách trả lời điện thoại cộc lốc không một lời thưa gửi, tạo sự bực bội khó chịu cho người nghe không còn là chuyện cá biệt. Lại có người nói năng quá lời, nói nhiều, nói dai đến mức không cần biết người nghe có muốn nghe hay không. Hút thuốc lá trong phòng làm việc, trên toa xe, trong rạp hát, nơi công cộng như chốn không người, bất chấp lời phàn nàn, sự khó chịu của những người xung quanh. Chúng ta hiện nay đang đau đầu, khó chịu về những cử chỉ bất lịch sự diễn ra xung quanh ta, đặc biệt ở lớp trẻ mới lớn, lớp người đang chịu ảnh hưởng nhiều của mặt trái của cơ chế thị trường, chạy theo lối sống ích kỷ, vụ lợi, chủ nghĩa cá nhân mà quên đi lẽ sống cao đẹp "mình vì mọi người" mà ông cha ta bao đời để lại. Bây giờ không hiếm trường hợp gặp người già đến nhà, con cái không chào, lên xe buýt, thanh niên tranh chỗ ngồi, không nhường cho người già, phụ nữ có con nhỏ. Nói tục, chửi bậy, chửi thề trước đông người cũng là những biểu hiện không có văn hóa. Những kẻ bất lịch sự không chỉ thể hiện họ không tôn trọng người khác mà chính họ thiếu lòng tự trọng, đã nêu ra một hình ảnh xấu về bản thân trước mặt người khác. Những cách hành xử như vừa nêu là những biểu hiện rất thiếu văn hóa, không thể chấp nhận trong giao tiếp xã hội.
Lấy ví dụ về lời chào hỏi khi gặp gỡ người quen, chúng ta chào chứng tỏ mình đã nhận ra họ, kèm theo lời chào có thể là cái bắt tay, mỉm cười hay theo phong tục Châu Âu, có thể ôm hôn nếu hai bên tình cảm gắn bó, thân mật. Lời chào hỏi liên quan đến những quy ước nhất định, chịu ảnh hưởng của những đặc điểm văn hóa dân tộc, đặc biệt có liên quan đến địa vị xã hội của hai người. Nó được thể hiện như sau: theo tuổi tác người trẻ chào người già trước, theo địa vị xã hội người có địa vị thấp chào trước người có địa vị cao hơn, kết hợp hình thức chào với mức độ thân mật và gắn với đặc điểm văn hóa dân tộc: nắm tay nhau, bá vai, vỗ vai nhau, ôm hôn,... cũng như thời gian gặp gỡ, mới gặp hay lâu ngày rồi, với môi trường gặp gỡ ở ngoài phố, nơi công cộng hay tại gia đình, ở ngoài phố cần kín đáo hơn, ở gia đình thân mật, cởi mở hơn. Mục đích và ý nghĩa của lời chào hỏi chính là chúng ta tự đặt mình trong hệ thống của cách xử thế đã được quy định và được xã hội chấp thuận. Tục ngữ có câu: "Lời chào cao hơn mâm cỗ", vậy mà có những người quen biết nhau, khi ra đường gặp nhau cố tình làm ngơ để khỏi chào hỏi, có những thầy giáo, cô giáo, là những người được Đảng và Nhà nước ta giao trọng trách dạy dỗ học sinh những điều hay, lẽ phải để trở thành người tốt, người có ích cho xã hội, vậy mà ứng xử kém đến nỗi học sinh cúi đầu chào mà thầy giáo dửng dưng xem như không thấy, coi việc chào hỏi là nghĩa vụ của học sinh, còn mình là "bề trên" nên không cần chào lại. Đó là biểu hiện của bất lịch sự, ứng xử không có văn hóa. Phép lịch sự dạy chúng ta tôn trọng người khác, bất kể người đó có tuổi tác, địa vị xã hội, nghề nghiệp, giới tính, tài sản, cuộc sống riêng tư của họ như thế nào đi nữa. Đó chính là một nghệ thuật sống tế nhị và ứng xử có văn hoá.
Người cấp trên, người tài giỏi tỏ ra khiêm tốn với người chung quanh, với người cấp dưới, chủ động chào hỏi, chuyện trò với họ, chứng tỏ mình đánh giá cao họ. Nói đến đây, tôi lại nhớ đến 02 câu thơ của nhà thơ Hữu Thỉnh:
"Biển vẫn cậy mình dài rộng thế
Vắng cánh buồm một chút vội cô đơn"
Chủ tịch Hồ Chí Minh là một tấm gương sáng về văn hóa ứng xử. Cảm hóa, khoan dung, độ lượng là một trong những đặc điểm trong văn hóa ứng xử của Người. Thái độ yêu thương, quý mến, trân trọng con người được coi là nét chủ đạo trong triết lý nhân văn cao cả của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đối với cán bộ, đảng viên và quần chúng nhân dân, văn hóa ứng xử của Người vừa ân cần, niềm nở, vừa thân ái gần gũi, khi sai sót thì nhắc nhở nhẹ nhàng hoặc phê bình kịp thời, nghiêm khắc mà vẫn khoan dung, độ lượng, lay động, cảm hóa lòng người. Chính nhờ sự giản dị, tế nhị trong cách ứng xử đã làm cho tất cả mọi người, dù địa vị, thành phần xuất thân như thế nào chăng nữa, khi tiếp xúc với Người đều để lại trong lòng mình ấn tượng sâu sắc bằng sự nể trọng, chia sẻ, tôn vinh bởi sức cảm hóa cuốn hút từ chính đạo đức, nhân cách, phép ứng xử văn hóa của Người.
Sức lay động cảm hóa ở Chủ tịch Hồ Chí Minh có tiềm ẩn yếu tố khách quan, nhưng bên cạnh đó là yếu tố chủ quan được thể hiện trong văn hóa ứng xử của Người. Trong phép ứng xử, với sự tinh tế mẫn tiệp, Người đã cố gắng khỏa lấp các khoảng cách, đã đạt tới đỉnh điểm của mối tương đồng, đẩy xa những tính khác biệt để đạt được mục tiêu phù hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ thể, có lợi cho sự nghiệp chung. Bởi thế, Người đã quy tụ được các bậc sĩ phu yêu nước, những trí thức lớn rời bỏ cuộc sống vinh hoa phú quý để phục vụ đất nước. Người đã thuyết phục cụ Bùi Bằng Đoàn, nguyên Thượng thư Bộ Hình làm Trưởng ban Thường vụ Quốc hội; cụ Phan Kế Toại, nguyên Khâm sai Bắc Kỳ, làm Phó Thủ tướng. Lường trước những khó khăn của cuộc kháng chiến chống Pháp, Người đã thuyết phục một số nhà trí thức Việt kiều như: GS. Trần Đại Nghĩa, GS. Đặng Văn Ngữ... về nước phục vụ cho Tổ quốc, phụng sự nhân dân. Người chỉ rõ: "Sông to, biển rộng thì bao nhiêu nước cũng chứa được, vì độ lượng của nó rộng và sâu. Cái chén nhỏ, cái đĩa cạn, thì một chút nước cũng tràn đầy, vì độ lượng của nó hẹp và nhỏ. Người mà tự kiêu, tự mãn cũng như cái chén, cái đĩa cạn". Người rất tin tưởng quý trọng nhân dân, nên trong giao tiếp ứng xử với dân, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn nhắc nhở cán bộ: "Đối với tất cả mọi người trong các tầng lớp dân chúng, ta phải có một thái độ mềm dẻo, khôn khéo, biết nhân nhượng, biết trân trọng nhân cách của người ta". Riêng đối với những người lầm đường, lạc lối hay đã từng cộng tác với bên kia trận tuyến, Người yêu cầu: "Không nên đào bới những chuyện cũ ra làm án mới. Đối với những người không nguy hiểm lắm, thì nên dùng chính sách cảm hóa khoan dung".
Vị Chủ tịch nước còn vậy, thử hỏi sao mỗi người chúng ta không học tập được một phần nhỏ nào trong cách ứng xử và nhân cách của Người? Vì sao hồi xưa, xã hội ta còn nghèo, mức sống vật chất thấp mà con người thương yêu nhau, chia sẻ và cảm thông cho nhau. Khác với ngày nay, đời sống chung đã được cải thiện khá nhiều, nhưng phẩm chất đạo đức và lối sống của không ít người đã tha hóa, suy đồi dẫn đến nạn quan liêu, tham nhũng nặng nề đến nổi trở thành "quốc nạn". Mong rằng qua cuộc vận động "Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh" mà Đảng và Nhà nước ta phát động và thực hiện, giá trị văn hóa ứng xử của Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn sống mãi với thời gian, là hành trang quý giá để Đảng và Nhà nước ta vận dụng chủ trương mở cửa hội nhập, "Việt Nam muốn là bạn với tất cả các nước", để cuộc vận động xây dựng chỉnh đốn Đảng, học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh, nhất là thực hiện tự phê bình và phê bình, xây dựng văn hóa ứng xử được hiện thực hóa trong cuộc sống, để con người đối với nhau, với xã hội, với đất nước tốt hơn, tử tế hơn, công bằng hơn và chính trực hơn.
Nguyễn Hữu Duy Bằng
LỜI CHÀO CỦA NGƯỜI VIỆT
Văn hóa chào hỏi là một lĩnh vực quan trọng trong đời sống văn hóa của mỗi dân tộc. Đặc biệt đối với các quốc gia phương Đông vốn chịu ảnh hưởng của Nho giáo, Khổng Mạnh, thì văn hóa chào hỏi lại càng đươc coi trọng hơn. Cũng giống như các quốc gia trong khu vực, người Việt Nam rất coi trọng văn hóa chào hỏi. Theo người Việt, qua văn hóa chào hỏi ta có thể đánh giá được trình độ dân trí, văn minh của một cộng đồng dân tộc, một quốc gia dân tộc.
Văn hóa chào hỏi của người Việt được xây dụng trên cơ sở hàng ngàn năm văn hiến với cái nôi là nền nông nghiệp lúa nước, đến nay nó đã có một bề dày lịch sử. Một thứ văn hóa chào hỏi rất sinh động phong phú, nhưng cũng rất đỗi mộc mạc chân chất của những người nông dân chân lấm tay bùn. Đối với họ khi gặp nhau thì mỗi ánh mắt, cử chỉ, vẻ mặt và lời nói đều thể hiện " sự chào hỏi". Mọi lời chào của người Việt đều mang tính chất hỏi thăm thể hiện sự quan tâm của đến mọi người sống trong cộng đồng.
Những lời chào đơn giản:
Khác với các ngôn ngữ khác, tiếng Việt có nhiều cách gọi khác nhau để chỉ ngôi thứ nhất (con, cháu, em…) cũng như ngôi thứ hai (cô, dì, chú…). Đặc biệt người Việt rất coi trọng trật tự trong xã hội, vì vậy những lời chào thường có các đại từ nhân xưng để nhấn mạnh hơn các trật tự này.
Lời chào của người dưới với người trên:
Trong giao tiếp không đối xứng giữa người trên và người dưới thì thường người dưới là người đưa ra lời chào trước.. Người dưới đưa ra lời chào với người trên thể hiện sự kính trọng đối với người trên. Người Việt cho rằng nếu người dưới gặp người trên mà không chào là người thiếu lễ độ, thiếu sự dạy dỗ chỉ bảo của gia đình.
Trong trường hợp này, người Việt thường chào theo cách sau:
Đại từ nhân xưng chỉ người nói + CHÀO + Đại từ nhân xưng chỉ người nghe
Ex: Em chào chị.
Cháu chào bác.
Đôi khi trong cách chào này người Việt thường thêm phụ từ "ạ" để thể hiện rõ hơn sự kính trọng, sự lễ phép của người nói với người nghe.
Ngoài ra để chào người trên, người Việt còn có cách chào đơn giản hơn nhưng vẫn giữ nguyên sự kính trọng của người nói với người nghe:
Đại từ nhân xưng chỉ người nói + Ạ
Ex: Bác ạ.
Ông ạ.
Cách chào này thường được dùng thể hiện sự thân mật hơn cách chào trên. Đi kèm với cách chào này thường người chào sẽ cúi đầu.
Lời chào giữa những người ngang bằng nhau.
Giữa những người ngang bằng nhau về tuổi tác, về địa vị xã hội, lời chào có phần đơn giản hơn so với lời chào của người bề dưới với người bề trên. Nhưng không vì thế mà lời chào giữa những người ngang bằng nhau kém phần lịch sự hơn. Để chào những người ngang bằng với mình, người Việt thường dùng lời chào theo cách:
đại từ nhân xưng chỉ người đối diện
CHÀO + nghề nghiệp, chức vụ của người đối diện
tên người đối diện
Ex: Chào anh.
Chào bác sĩ.
Chào Hương.
Lời chào của người trên với người dưới.
Như đã nói ở trên, người Việt rất coi trọng thứ bậc trong xã hội. Khi gặp nhau thì người dưới phải đưa ra lời chào trước. Nhưng khi được người dưới chào mà người trên không đáp lại thì sẽ bị cho là kẻ hách dịch, khinh thường người khác. Người trên có thể đáp lại bằng cách gật đầu hoặc chào lại:
CHÀO + đại từ nhân xưng chỉ người đối diện.
Ex: Chào cháu.
Chào em.
Một số câu hỏi mang tính chất như lời chào.
Trong tiếng Việt từ " chào" thường đi với từ "hỏi" . Khi gặp nhau người Việt thường hỏi han nhau thay cho câu chào. Những lời chào đơn giản đôi khi chỉ mang tính chất xã giao thông thường. Để thể hiện sự quan tâm của bản thân người hỏi đối với người đối diện ta có một số câu hỏi dùng làm lời chào. Những câu hỏi hoàn toàn không cần câu trả lời:
Anh (chị, bác, cô…) đi đâu đấy?
Bác (anh, chị, cô…) đã ăn cơm chưa?
Bác (anh, chị, cô…) có khỏe không?....
Những câu hỏi thay cho lời chào ban đầu chỉ là hỏi để có thông tin, dần dần trở thành thói quen. Người ta hỏi mà không cần câu trả lời và hoàn toàn hài lòng với những câu "trả lời" kiểu: "Tôi đi đằng này một cái" hoặc trả lời bằng cách hỏi lại: Cụ đang làm gì đấy? và đáp lại bằng: Vâng, bác đi đâu đấy.
Những lời chào hỏi này thường xuất hiện trong những giao tiếp tự do, và giữa những người quen biết thân thuộc.
Lời chào và người Việt trẻ.
Một số lời chào mới của người Việt trẻ.
Ngày nay với sự phát triển của khoa học công nghệ, khoảng cách giữa Phương Đông và phương Tây ngày càng được thu hẹp, với những giao lưu ảnh hưởng qua lại lẫn nhau. Chính vì vâỵ, ngoài những cách chào đã được nêu trên giới trẻ còn có thêm những câu chào, vốn có nguồn gốc từ các ngoại ngữ khác:
Hi, Hello, Bonjour….
Thái độ của người trẻ với lời chào.
Trong cuộc sống hiện đại ngày nay, chúng ta ngày càng ít gặp hơn những lời chào, những lời hỏi thăm, thậm chí cả những nụ cười thay cho lời thăm hỏi cũng không còn thấy nhiều nữa. Thanh thiếu nhi, nhi đồng ra đường gặp người lớn rõ ràng là quen biết, đáng tuổi cha mẹ mình mà không chào hỏi gì cả. Điều này phải nói trách nhiệm của các bậc phụ huynh. Trong cuộc sống bộn bề bao lo toan, các bậc phụ huynh đôi khi lãng quên, không nhắc nhở con em mình cách chào hỏi. Trong 1 diễn đàn về gia đình, một người mẹ bày tỏ thái độ đối với lãng quên nhiệm vụ chào hỏi của các em học sinh. Chị viết: "Những lần đưa đón con ở cổng trường, tôi thấy rất ít học sinh biết chào hỏi khi gặp bố mẹ. Điều này lại được các bậc phụ huynh cho là bình thường, mà không hề nhắc nhở, dạy bảo con em mình. Dần dần, trẻ sẽ có thói quen không chào những người lớn khác. Ông bà ta đã từng dạy : " Tiên học lễ , hậu học văn " , " Lời chào cao hơn mâm cỗ ". Tiếc thay , khá nhiều phụ huynh đã không để ý đến điều tưởng như rất đổi bình thường ấy".
Những tưởng chỉ có những em nhỏ mới lãng quên nhiệm vụ chào hỏi với người lớn, ngay cả những người lớn khi ra đường hay vào công sở cũng quên mất nhiệm vụ chào hỏi những người lớn tuổi hơn mình. Có không ít chị em đến cơ quan bước qua cổng ra vào mắt nhìn thẳng, mặt lạnh lùng, không lạnh lùng thì ríu rít nói chuyện mà không thèm để ý đến ông thường trực tóc bạc trắng đang ngồi ở phòng thường trực. Thiết nghĩ nếu các chị đứng lại dù chỉ một phút để chào ông thường trực thì đâu có mất mát gì đâu mà ngược lại còn được tôn trọng của ông và những người xung quanh nữa. Dân gian ta có câu: kính già già để tuổi cho mà.
Ngoài ra có nhiều trường hợp chào theo kiểu chào lấy lệ. Lời chào cộc lốc cợt nhả, thiếu nghiêm túc: Hê lô đại ca, chào người đẹp, chào em cô gái Lam Hồng. Điều này không nên chút nào. Vì lời chào thì phải thật lòng, tự nguyện, xuất phát từ đạo lý, từ sự kính trọng đối với người đối diện. Khi chào nên đi kèm theo nét mặt tươi vui, nụ cười niềm nở.
Nhiều người trẻ có cái nhìn thiếu đúng đắn với lời chào của dân tộc mình. Trong blog của mình, một người Việt trẻ có viết: "lời chào trong tiếng Việt nó rất phong phú và linh hoạt, nhiều khi thay cho câu chào thì người ta lại dùng một câu hỏi, hỏi mà không cần có câu trả lời đúng vào cái nội dung cần hỏi, tỉ như "Bác đi đâu đấy?", hoặc là "Bác ăn cơm chưa?", chẳng biết mình ăn rồi hay chưa ăn thì liên quan gì đến cái người hỏi nhỉ, hay là định mời mình đi ăn đây? Chính vì cái kiểu hỏi này mà nhiều khi khó trả lời." Họ không có cái nhìn thật đúng đắn và toàn diện về lời chào của người Việt, không hiểu vì sao lại có lời chào như vậy. "Lời chào tiếng Việt nó phức tạp như thế nên lớp trẻ bây giờ cứ lấy tiếng Tây ra mà chào cho nó tiện" đó là quan niệm của không ít người Việt trẻ.
Người Việt trẻ vẫn chưa có một cái nhìn hoàn toàn đúng đắn về lời chào. Thêm vào đó, thiếu đi sự quan tâm, dạy dỗ, chỉ bảo của người lớn tuổi, người Việt chưa hoàn toàn ý thức được ý nghĩa tốt đẹp của lời chào.
SVTH: LƯƠNG NGỌC HOÀN
Lớp: 05CNP03, Trường Đại học Ngoại ngữ
GVHD: LÊ VIẾT DŨNG
Khoa Tiếng Pháp, Trường Đại học Ngoại ngữ
MỘT SỐ TÌNH HUỐNG KHI CHÀO HỎI
